Tak mówił Stanisław Skalski, as wśród pilotów myśliwskich biorących udział w Bitwie o Anglię, w audycji nadanej w Polskim Radiu 30 października 1956 roku, w której udział wzięli dwaj inni piloci, uczestnicy II wojny światowej: ppłk Tadeusz Nogierski i kpt Bohdan Arct, dowódca jednej z eskadr słynnego Dywizjonu 303.

15 września 1988 r. władze Polski Ludowej awansowały Stanisława Skalskiego do stopnia generała brygady .

Jednak wcześniej, w czasach stalinowskich, ten wojenny bohater, przeżył piekło. Wrócił do Polski z Wielkiej Brytanii w 1947 r., a  w rok później został aresztowany. Okrutnie torturowany przez bezpiekę został zmuszony do podpisania samooskarżenia na rzecz wywiadu anglo-amerykańskiego. Skazany na karę śmierci, przesiedział w więzieniu do 1956 r. Został ułaskawiony na fali tzw. odwilży, po dojściu do władzy Władysława Gomułki.

Wszystko zaczęło się w Dęblinie

Był absolwentem Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. O swoim egzaminie do słynnej Szkoły Lotniczej Stanisław Skalski opowiadał w wywiadzie, jakiego udzielił Bogusławowi Czajkowskiemu w sierpniu 1971 roku. – Szkoła była luksusowa, piękna, jeśli chodzi o budynek - mówił. – Zrobiła wrażenie na nas wszystkich, którzy przyjechaliśmy tam na egzaminy konkursowe. Dopuszczonych wtedy do konkursu było ponad 6 tysięcy kandydatów, a miejsc było zaledwie 100.

"Czarne krzyże nad Polską"

W rozmowie wrócił pamięcią do wybuchu II wojny światowej. Przypomniał epizod, związany ze strąceniem pierwszego niemieckiego samolotu.

– To jest sprawa opisana w mojej książce "Czarne krzyże nad Polską" – powiedział. – Mniej więcej około godz. 5.00 zostaliśmy przez dowódcę dywizjonu, kpt. Laskowskiego, który zginął następnego dnia, poinformowani, że jesteśmy w stanie wojny z Niemcami. W kilka minut później już wystartowałem i skierowałem się na Toruń. Nabrałem wysokości, w górze była jeszcze taka poranna mgiełka i w pewnym momencie dojrzałem samolot nieprzyjacielski, lecący dużo poniżej mnie. Oddałem dwie serie i go zestrzeliłem.

Stanisław Skalski po wylądowaniu udzielał jeszcze pomocy zestrzelonym Niemcom. Po 30 latach, we wrześniu 1969 roku był w Londynie na premierze filmu "Bitwa o Anglię". Przedstawiono mu wówczas gen. Adolfa Gallanda, jednego z dowódców Luftwaffe. Pytał go o losy obu pilotów. Niemiecki generał wiedział, że dożyli do roku 1945. Jakie były ich dalsze losy – tego nie był w stanie powiedzieć.

Bitwa o Anglię

Stanisław Skalski zasłynął w czasie bitwy o Anglię. Dwa razy cudem uniknął śmierci. Opowiadał o tym w audycji Bogusława Czajkowskiego "Poznajmy się – Portret pilota Stanisława Skalskiego" z października 1985 roku.

– Pierwszy raz byłem zestrzelony przypadkiem – powiedział. – Wracałem znad Kanału La Manche na lotnisko Gravesent w ujścia Tamizy, a Niemiec z Anglii też wracał do domu i spotkaliśmy się łeb w łeb. Z tym że ja już nie miałem amunicji, a on otworzył ogień. W pewnym momencie usłyszałem trzask, silnik mi stanął. Musiałem jakoś lądować. Widziałem przed sobą mur jakiegoś domu. Samolot zatrzymał się parę metrów przed tym murem, a ja wpadłem do ogródka u jakichś Anglików - wspominał.

Stanisław Skalski walczył też w Tunezji i na Malcie. Oficjalnie zaliczono mu zestrzelenie 18 samolotów oraz 2 prawdopodobne zestrzelenia.

Powrót do Polski

Wrócił do Polski w 1947 roku. Po powrocie dowództwo lotnictwa Ludowego Wojska Polskiego zaproponowało mu funkcję inspektora ds. techniki pilotażu. Pilot nie rozwinął kariery, gdyż 4 czerwca 1948 roku został aresztowany przez funkcjonariuszy UB pod fałszywym zarzutem szpiegostwa na rzecz Wielkiej Brytanii.

Osadzono go w areszcie przy ulicy Rakowieckiej w Warszawie. Został poddany bardzo brutalnemu śledztwu i torturom, które trwało do lipca 1949 roku. W przesłuchaniach osobiście brał udział m.in. dyrektor Departamentu Śledczego MBP Józef Różański i naczelnik Wydziału II MBP Adam Humer.

- W biciu też nie wszyscy byli jednakowi - wspominał po latach Skalski. - Byli zwyczajni bandyci i byli wirtuozi. Pamiętam godziny spędzone w towarzystwie największych tuzów wydziału śledczego: Serkowskiego, Humera, Szymańskiego... Razem było ich pięciu. Ci nie zniżali się do kija i kopniaków, nie dawali się ponieść sadystycznemu upojeniu. Bili z zimnym wyrachowaniem, z premedytacją; bili gumami oraz czymś, co wydawało świst – chyba były to paski miedzianej blachy lub druty. Po każdym uderzeniu człowiek czuł się tak, jakby mu ucięto kawałek ciała, bicie wydawało się ćwiartowaniem.

7 kwietnia 1950 roku Skalski został skazany na karę śmierci, w pokazowym procesie stalinowskim, przez sędziego Mieczysława Widaja.

Skalski odrzucił propozycję napisania do władz PRL prośby o ułaskawienie. Przez rok przebywał w celi śmierci. Prezydent Bolesław Bierut skorzystał z prawa łaski dopiero po interwencji matki pilota. W 1951 roku karę śmierci zamieniono mu na karę dożywotniego więzienia. Lotnik został przeniesiony do ciężkiego więzienia w Rawiczu, a potem do Wronek. 11 kwietnia 1956 roku Naczelny Sąd Wojskowy uchylił ciążący na nim wyrok i zwolnił go z więzienia. Skalskiemu został przywrócony stopień wojskowy oraz przyznano mu odszkodowanie za niesłuszne więzienie.

Po wyjściu na wolność Skalski wrócił do służby wojskowej. Opublikował wspomnienia "Czarne krzyże nad Polską", opisujące jego walki w czasie wojny obronnej w 1939 roku.

Generał Stanisław Skalski zmarł 12 listopada 2004 roku. Był dowódcą Dywizjonu 317. Miał kilka przydomków. Polacy nazywali go "ptasi instynkt", Niemcy mówili o nim "latająca śmierć".

Posłuchaj wspomnień gen. Stanisława Skalskiego – najlepszego polskiego asa myśliwskiego okresu II wojny światowej.

bs/seb/PAP

W niespełna rok po bolesnej klęsce wrześniowej polscy lotnicy zdobyli okazję do rewanżu na niebie Anglii. 15 września 1940 roku - w przełomowym dniu bitwy o Anglię - pokazali wielką klasę. Uznani zostali za jedną z najlepszych i najskuteczniejszych jednostek myśliwskich w czasie II wojny światowej.

Brytyjskie lotnictwo potrzebowało wsparcia

Bitwa o Anglię była bitwą powietrzną, która trwała od lipca do października 1940 roku. Rozegrana została nad południową Anglią i kanałem La Manche. Najbardziej zacięte boje odbyły się w sierpniu i we wrześniu. Zmasowana niemiecka ofensywa lotnicza miała przygotować grunt pod operację desantową na Wyspy Brytyjskie. Celem stało się zniszczenie RAF-u (Królewskich Sił Powietrznych), zdominowanie przestrzeni powietrznej Anglii, przecięcie brytyjskich szlaków komunikacyjnych, sparaliżowanie produkcji wojennej i gospodarki narodowej Wielkiej Brytanii.

Początkowo Niemcy mieli znaczącą przewagę. Luftwaffe dysponowała 990 myśliwcami i 1640 bombowcami. RAF mógł przeciwstawić tej potędze 960 samolotów myśliwskich oraz 400 bombowców. Obronę wyspy wspierało ponadto 80 stacji radiolokacyjnych i 1500 balonów zaporowych.

- Armia brytyjska w 1940 roku nie była w stanie przeciwstawić się potężnej armii niemieckiej. Lotnictwo brytyjskie również było słabe, jedynie flota brytyjska była silniejsza od niemieckiej, jednak można ją było unieszkodliwić przy pomocy lotnictwa. Niemcy posiadali wówczas najlepsze lotnictwo w świecie – wspominał dowódca i jeden z czołowych asów Dywizjonu 303 Witold Urbanowicz.

Niesprawiedliwa ocena Polaków

Początkowo brytyjskie władze lotnicze były krytycznie nastawione do polskich myśliwców, ponieważ w opinii Anglików Polacy latali na przestarzałych samolotach, nie znali języka angielskiego i należeli do armii rozbitej przez Niemców.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Jak wspominał płk Witold Urbanowicz jednym z tych krytyków był marszałek Hugh Dowding, oficer RAF i jego naczelny dowódca w czasie bitwy o Anglię, który napisał w tej sprawie tajny raport do Ministerstwa Lotnictwa  Brytyjskiego.

Polskie myśliwce

Sytuacja uległa zmianie, kiedy to po zaatakowaniu Anglii przez lotnictwo niemieckie, zdesperowane władze lotnictwa brytyjskiego zdecydowały się zaangażować polskich pilotów do walki z Niemcami. Wystawiono wtedy na próbę kilkanaście myśliwców, żeby zobaczyć jak się będą sprawować. - Po kilku dniach byliśmy już instruktorami angielskich myśliwców – wspominał płk Witold Urbanowicz.

Za oficjalną datę utworzenia Dywizjonu 303 uznaje się 2 sierpnia 1940 roku. Ówczesnym polskim dowódcą tej jednostki był major Zdzisław Krasnodębski, a zastępcą płk Witold Urbanowicz. Dowództwo było podwójne, jednak decydujący głos w praktyce należał do oficera brytyjskiego mianowanego przez RAF.

Polski dywizjon myśliwski 303 zadebiutował 31 sierpnia wspaniałym wyczynem bojowym zestrzeliwując 6 samolotów nieprzyjacielskich bez strat własnych.

Wygrana bitwa

Niemcy stracili 1733 samoloty, a około 650 zostało uszkodzonych, stanowiło to 52 procent stanu Luftwaffe. Straty ludzkie to 2500 poległych i wziętych do niewoli oraz 1000 rannych lotników. Brytyjczycy stracili 915 samolotów, a około 450 zostało uszkodzonych. Śmierć poniosło 544 pilotów, a 500 zostało rannych. Bitwa zakończyła się 31 października 1940 roku porażką Niemiec.

W bitwie o Anglię walczyły cztery polskie dywizjony - dwa bombowe: 300 i 301, dwa myśliwskie: 302 i 303 oraz 81 polskich pilotów w dywizjonach brytyjskich. W sumie 144 polskich pilotów, których postawa rozsławiła ich imię na cały świat. Ze wszystkich strąconych nad Anglią samolotów, ponad 200 zestrzelili Polacy.

O wyczynach lotników ze słynnego dywizjonu powstała nawet książka pt. "Dywizjon 303”, którą napisał podróżnik Arkady Fiedler. Książka doczekała się blisko 30 wznowień, w tym pięciu w wydawnictwach podziemnych. Po raz pierwszy została wydana w Anglii w 1940 roku, w Polsce ukazała się sześć lat później.

Do historii przeszły słowa ówczesnego premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, który wspominając udział Polaków w bitwie o Anglię powiedział: "nigdy w historii ludzkich konfliktów tak wielu nie zawdzięczało tak dużo tak nielicznym".

Gorzkie ukoronowanie polityki aliantów wobec Polski

Niestety, kiedy sześć lat później - 8 czerwca 1946 roku, w rok po zakończeniu II wojny światowej - ulicami Londynu przeszła wielka parada zwycięzców, zabrakło w niej Polaków.

Zaproszenie na paradę otrzymali od Brytyjczyków tylko żołnierze dywizjonu 303, i to na krótko przed defiladą. Anglicy nie życzyli sobie, by w defiladzie brali udział przedstawiciele sił lądowych i marynarki wchodzących w skład Polskich Sił Zbrojnych, które przecież stanowiły jedną z najliczniejszych narodowych formacji walczących przeciwko hitlerowskim Niemcom. Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie liczyły w 1945 roku ok. 200 tys. żołnierzy (na Wschodzie ponad 100 tys.).

W tej sytuacji lotnicy z dywizjonu 303 - w geście solidarności - zrezygnowali z udziału w paradzie. W efekcie londyńska aleją The Mall - obok Anglików i Amerykanów - maszerowali m.in. Czesi, Belgowie, Brazylijczycy, Meksykanie, a nawet weterani z Iranu i Fidżi. Polaków nie było.

mk

15 września był przełomowym momentem bitwy o Anglię – Niemcy stracili tego dnia ponad 60 samolotów, zginęło ponad 80 lotników niemieckich, wielu zostało rannych lub dostało się do niewoli. Dzień ten był też dniem pokazu wielkiej klasy polskich pilotów.

Bitwa o Anglię rozpoczęła się 10 lipca 1940 roku. Do walki Niemcy skierowali zmasowaną ofensywę lotniczą przeciwko Wielkiej Brytanii, aby przez zdominowanie przestrzeni powietrznej oraz przecięcie brytyjskich szlaków komunikacyjnych przygotować grunt pod operację desantową na Wyspy Brytyjskie.

Piloci Dywizjonu 303. Od lewej P/O Ferić, F/Lt Kent, F/O Grzeszczak, P/O Radomski, P/O Zumbach, P/O Łukuciewski, F/O Henneberg, Sgt. Rogowski, Sgt. Szaposznikow

Punkt kulminacyjny bitwy

Bitwa toczyła się w kilku fazach, różniących się rodzajem i natężeniem działań. Kulminacyjnym momentem był dzień 15 września 1940, kiedy doszło do masowego nalotu 500 samolotów Luftwaffe. Dzień ten przypomina pułkownik Marian Duryasz, pilot i późniejszy dowódca słynnego polskiego dywizjonu 303: "Tuż przed nami pojawiła się duża grupa samolotów, dowódca nie miał czasu na manewr. Skierował samoloty łeb w łeb. Wszystkie te nosy były czerwone, to znaczy, że był otwarty ogień. Szyk został rozbity".

Początkowo Niemcy mieli znaczącą przewagę. Luftwaffe dysponowała 990 myśliwcami i 1640 bombowcami. Królewskie Siły Lotnicze RAF mogły tej potędze przeciwstawić 960 samolotów myśliwskich oraz 400 bombowców. Obronę wyspy wspierało ponadto 80 stacji radiolokacyjnych i 1500 balonów zaporowych.

Polscy piloci w ogniu powietrznych walk

W bitwie o Anglię najpierw w składzie, a potem u boku RAF, walczyły 4 polskie dywizjony - 2 bombowe: 300 i 301, 2 myśliwskie: 302 i 303 oraz 81 polskich pilotów w dywizjonach brytyjskich. W sumie 144 polskich pilotów.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Znany aktor Mieczysław Pawlikowski był lotnikiem w dywizjonach 300 i 301. W jednej z audycji Polskiego Radia przyznał, że najbardziej dramatyczny był jego pierwszy lot bojowy: "Wielkie morze ognia, odłamki walą po kadłubie - otwieram drzwi bombowe w kadłubie zakotłowało się od prochu. Dociągnęliśmy do bazy. W wieżyczce tylnego strzelca dziura wielkości głowy ludzkiej".

Inny polski lotnik Tadeusz Nowierski był pilotem w brytyjskim dywizjonie 609. Wspominał, że czasem trzeba było za wszelką cenę uniknąć bezpośredniego starcia z wrogiem. Sztuka ta nie zawsze udawała się nawet największym asom lotnictwa.

Słynny muszkieter i późniejszy dowódca najsłynniejszego polskiego dywizjonu 303 Witold Łokuciewski opowiada: "Płomienie ogarnęły mnie całego. Pęd powietrza wyrwał mnie z kabiny, kiedy się obudziłem, to wisiałem nad kabiną, byłem cały poparzony. Dobrnąłem do brzegu". Witold Łokuciewski trafił wtedy do Stalagu Luft III w Żaganiu i uczestniczył w przygotowaniach do słynnej Wielkiej Ucieczki.

W sumie Polacy zestrzelili około 170 samolotów niemieckich, uszkodzili 36, co stanowiło około 12 procent strat Luftwaffe. Asem wśród polskich lotników walczących o Anglię był Stanisław Skalski. O jednym ze swoich lotów we wrześniu 1940 roku opowiadał po latach w Polskim Radiu: "Widziałem, jak samolot wpadł w chmury, przelecieliśmy pierwszą warstwę chmur i zobaczyłem, jak szedł pionowo do ziemi i w rejonie Canterbury uderzył w ziemię".

W bitwie o Anglię wzięło udział 144 polskich pilotów. Niemcy stracili 1733 samoloty, a około 650 zostało uszkodzonych - było to 52 procent stanu Luftwaffe. Straty ludzkie to 2500 poległych i wziętych do niewoli oraz 1000 rannych lotników. Brytyjczycy stracili 915 samolotów, a około 450 zostało uszkodzonych. Śmierć poniosło 544 pilotów, a 500 zostało rannych. Bitwa zakończyła się 31 października 1940 roku porażką Niemiec.

Do historii przeszły słowa ówczesnego premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, który wspominając m.in. udział Polaków w bitwie o Anglię, powiedział: "Nigdy w historii ludzkich konfliktów tak wielu nie zawdzięczało tak dużo tak nielicznym".

Posłuchaj wspomnień polskich pilotów, uczestników bitwy o Anglię oraz fragmentu przemówienia radiowego Winstona Churchilla.

pd/mk

30 marca 1908 roku urodził się Witold Urbanowicz - generał lotnictwa, as myśliwski i dowódca Dywizjonu 303. Najskuteczniejszy polski lotnik w Bitwie o Anglię odniósł w powietrzu siedemnaście zwycięstw.

Latanie miał we krwi, już na początku lat 30. XX wieku był instruktorem akrobacji powietrznej w słynnej powietrznej Szkole Orląt w Dęblinie. W czasie II wojny światowej walczył w kampanii wrześniowej, bronił Wielkiej Brytanii przed hitlerowską agresją i bił się zwycięsko z Japończykami na chińskim niebie.

– W rannych godzinach dostałem wezwanie. Kiedy startowały pierwsze samoloty, do "operation room" wszedł Churchill. W powietrze rzucono wszystkie dywizjony. Gdy Churchill zapytał się Keitha Parka (dowódca RAF- red.), jakie są rezerwy, usłyszał, że żadne – tak Witold Urbanowicz opisywał wizytę w kwaterze głównej 11. grupy myśliwskiej w Uxbridge w dniu 15 września 1940, który okazał się przełomowym momentem bitwy o Anglię. Przeciwko nieprzyjacielowi rzucono wszystkie siły, atak odparto.

W latach spoczynku gen. Urbanowicz osiadł w Nowym Jorku, gdzie opisał swoje przeżycia lat wojny. We wspomnieniach daje się poznać nie tylko jako pamiętnikarz, ale jako pisarz-moralista, głęboko rozumiejący odruchy ludzkie w obliczu wojny. Zmarł 17 sierpnia 1996 roku.

Zostać pilotem!

Pochodził z rodziny szwajcarskich emigrantów. Dzieciństwo spędził w majątku ojca w Bobrowie koło Brodnicy. W 1928 roku, w Brodnicy odbyły się pokazy akrobacji lotniczych, które tak zafascynowały trzynastolatka, że postanowił zostać pilotem. Po zdaniu matury w 1935 roku trafił na kurs unitarny do 27. Pułku Piechoty w Częstochowie. Na początku 1936 roku dostał się do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie, którą ukończył w 1938 roku. Wkrótce rozpoczął służbę w 111. eskadrze myśliwskiej. Wiosną 1939 roku został ranny w wypadku lotniczym. Wojna zastała go na leczeniu w Zaleszczykach. Bez wahania wyruszył na poszukiwanie swojej eskadry, której jednak nie zdążył odnaleźć. Po sowieckiej agresji na Polskę udało mu się małym samolotem łącznikowym dotrzeć do Rumunii, a następnie przez Bejrut do Francji.

We Francji

Na miejscu, po przejściu przez Centrum Wyszkolenia Lotnictwa Polskiego w bazie Lyon-Bron, został podwładnym mjr Zdzisława Krasnodębskiego, przyszłego dowódcy polskiego Dywizjonu Myśliwskiego 303. Polscy piloci początkowo bronili lotnisk w Chateaudun i Etampes, jako część francuskiego dywizjonu GCD I/55.

Wyspa ostatniej nadziei

Latem 1940 roku Zumbach ewakuował się na statku "Kmicic" do Wielkiej Brytanii, gdzie w Northolt otrzymał przydział do Dywizjonu 303. Był jednym z najlepszych pilotów słynnej bitwy o Anglię. Na jego koncie znalazło się 12 pewnych i 5 prawdopodobnych zestrzeleń. W grudniu 1942 roku został oficerem łącznikowym sztabu 9. Grupy Myśliwskiej.

W kolejnych miesiącach przeszedł specjalny kurs w Wyższej Szkole Lotniczej Eddleton w Szkocji. W lutym 1944 roku został dowódcą 3. Skrzydła Myśliwskiego, a w czerwcu tego samego roku 133. Skrzydła Myśliwskiego. Pół roku później został przeniesiony do sztabu 84. Grupy Myśliwskiej. W kwietniu 1945 roku zabłądził w czasie lotu, przeleciał linię frontu. Po przymusowym lądowaniu trafił do niewoli.

Koniec wojny zastał go w obozie Kriegsmarine na holenderskiej wyspie Terschelling. Po kapitulacji Niemiec dotarł do Blackpool. Do czasu rozwiązania Polskich Sił Powietrznych pozostawał bez przydziału.

Kliknij w obrazek i poznaj historię polskich lotników w Bitwie o Anglię:

Przemytnik

Po zakończeniu II wojny Zumbach wiódł niespokojne życie. W październiku 1946 roku, opuścił szeregi armii i osiedlił się w Szwajcarii. Było to możliwe dzięki temu, że – z racji urodzenia – mógł wykazać się podwójnym obywatelstwem. W 1947 roku założył firmę lotniczo - taksówkarską "Flyaway", która stała się przykrywką dla działalności przemytniczej. Do Anglii przewoził, np. zegarki szwajcarskie. Do Palestyny - złoto, a do Włoch - papierosy. Firma nie przyniosła oczekiwanych zysków, a Zumbach został oszukany przez wspólników.

Najemnik

W 1962 roku Zumbach podjął się utworzenia sił powietrznych Katangi, afrykańskiej prowincji dążącej do secesji od Konga. Jako Johnny "Kamikaze" Brown bezpośrednio uczestniczył w walkach. Po pokonaniu lotnictwa Katangi przez kontyngent szwedzkiego ONZ wrócił do Francji, gdzie zajął się prowadzeniem restauracji. W 1967 roku ponownie przybył do Afryki. Został szefem sił lotniczych Biafry. Brał udział w nalotach podczas konfliktu z rządowymi oddziałami Nigerii. Rok później wrócił do Francji.

mjm/im