Organowy skarb, który skrywa kościół św. Katarzyny w Gdańsku

Olkusz, Kazimierz Dolny, Złoty Potok i Toruń - te miasta są wymieniane jako te, w których znajdują się najstarsze w Polsce organy. Wszystkie instrumenty pochodzą jednak z początku XVII wieku. Ich datowanie różni się nieznacznie - o kilka lat. Tymczasem w Gdańsku zachował się częściowo prospekt organowy niemal o sto lat starszy - z 1516 lub 1517 roku...

W Gdańsku zachował się częściowo prospekt organowy z 1516 lub 1517 r. (zdj. ilustracyjne)

Foto: lone wolf7/Shutterstock

Gdańsk szczycił się w przeszłości swą kulturą muzyczną. Jedną z sal koncertowych w mieście nad Motławą był kościół św. Katarzyny, w którym znajdowały się dwa instrumenty organowe.

Posłuchaj

15:31 Dwójka kwadrans 28.02.2025.mp3 Najstarsze organy w Polsce (Kwadrans bez muzyki/Dwójka) 

Ponad 400 lat historii przerwanych przez wojnę

- Te najstarsze, XVI-wieczne części znajdowały się w nastawie organów małych, będących na wysokości prezbiterium, a obecnie znajdujących się nad zakrystią. Są to takie 3 beczki na wysokości empory, które dawniej były najprawdopodobniej wypełnione piszczałkami, a później, w 1644 roku, nad nimi powstał bardzo ładny, zgrabny, jednosekcyjny, mały prospekt organowy - tłumaczył dr Przemysław Lewko, historyk.

W związku z obawą o to, że w mieście będą toczyć się walki, w czasie II wojny światowej instrumenty zostały zdemontowane i wywiezione przez Niemców na Żuławy. Do dziś przetrwały prospekty, w tym jeden z nich jest częściowo najstarszy w Polsce - zbudowany na początku XVI wieku.

Organy powrócą na swoje miejsce?

Na razie nie można podziwiać prospektu, czy wysłuchać utworów wykonywanych na tym instrumencie.

- Dokładnej inwentaryzacji nie ma, na pewno należałoby ją przeprowadzić z dużą dozą dokładności. Tak by ocenić, jaki ich procent się zachował. Niemniej, ponieważ mamy dosyć dobrą dokumentację z okresu II wojny światowej, która powstała na potrzeby ewakuacji obu instrumentów, można te organy odbudować niezależnie od tego, w jakim są stanie - podkreślał Jacek Dyżewski, który zajmuje się odbudową zabytkowych prospektów organowych.

Historię, teraźniejszość i plany na przyszłość związane z instrumentami prześledziła Marzena Bakowska z Radia Gdańsk.

***

Tytuł audycji: Kwadrans bez muzyki

Przygotowanie: Marzena Bakowska 

Data emisji: 28.02.2025

Godz. emisji: 11.00

pg/am/kor